کتاب باورهای کهن ایرانیان

نویسنده: فرزانه عبدی

کتاب باورهای کهن ایرانیان پیشینه برخی از اسطوره‌ها و داستان‌های پهلوانی و آئین‌هایی که باقی‌مانده تا دوران فرهنگ و تمدن مشترک هند و ایرانی می‌رسد و همه نشانه‌های نخستین روزگار زندگی اجتماعی این اقوام را دربر دارد. این نهادهای کهن پس از دگرگونی سازمان‌های قبیله‌ای توسعه و تکامل یافت و به گونه قصه‌ها و روایت‌های شفاهی، جداگانه نزد هندوان و ایرانیان باقی ماند و پاره‌ای از آنها که ثبت و ضبط شده بود، در مرحله معینی به عنوان بخشی از متن‌های مذهبی پذیرفته شد.

مذهب آریان‌های ایرانی مدت‌ها با مذهب هندی‌ها یکی بوده است؛ چنان‌که به زبان واحدی نیز تکلم می‌کردند؛ ولی در قرون بعدی جدایی مذهبی بین آنها روی داد. از لحظه ورود ایرانیان به عرصه تاریخ ما به دو شکل مختلف از مذهب ابتدایی آنها برخورد می‌کنیم؛ یک دسته به پرستش «میترا» (در متون ایرانی میثر) مشغول‌اند و دسته دیگر که خدای بزرگ آنها «مزدا» است.

در حوزه اخلاق آریان‌های ایرانی وقتی به ایران آمدند، از حیث تمدن پست‌تر از همسایه‌های خود یعنی بابل و آسور بودند و چیزهای زیادی از آنها اقتباس کردند، ولی در اخلاق بر آنها برتری داشتند؛ چه معتقدات مذهبی آنها سعی و عمل یعنی کوشش و کارکردن را با راستی و درستی تشویق می‌کرد و ایرانی‌های قدیم، دروغ را یکی از بزرگ‌ترین ارواح بد می‌دانستند. در نظر آریان‌های ایرانی، خلقت میدان جنگی است. جنگ خوبی با بدی، یا روشنایی با تاریکی و انسان از جنگی‌های این میدان می‌باشد. آدم پرهیزگار به عقیده آنان کسی است که بهتر و بیشتر بتواند به آفرینش خوب کمک کند و با آفرینش بد خصومت ورزد.

در این کتاب باورهای کهن ایرانیان از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.

در بخش اول کتاب ابتدا پیشینه‌ای از ایرانیان و باورهای آنان آمده و سپس درباره اخلاق، جزاها، اهمیت خانواده، کشاورزی، دامداری، امانت‌داری و …. ایرانیان کهن مطالبی بیان شده است. در روزگار ساسانیان، فرقه‌ای در دین زرتشتی وجود داشت که در ملل و نحل شهرستانی و دیگر منابع از آن به نام «زروانیه» یاد شده است. در باورهای این فرقه، نوشته‌اند که اینان اهوره مزدا و اهریمن را از آفریدگان زروان می‌دانستند.

در فصل دوم درباره آئین این فرقه مطالبی گفته شده است.

در کتاب‌های اوستایی یکی از ایزدان هور (خور) یا هورخشیت (خورشید که به معنی خور و قادر و قاهر است) نام دارد، اما گویا هیچ‌وقت چندان مقام مهمی نداشته است. بخش سوم اختصاص به خورشید و مهرپرستی و تولد میترا دارد.

درباره زرتشت و زمان زندگی، زادگاه، آئین و زندگانی او در بخش چهارم بحث و بررسی شده است. بخش پنجم اختصاص به بیان مطالبی درباره اهوره مزدا، اهریمن، آفرینش آغازین، هرمزد و اهریمن دارد. در بخش ششم مطالبی درباره امشاسپندان، ماه‌های سال و معنی نام‌ها و نام سی روز ماه و معانی آن بیان شده است.

در بخش هفتم کتاب ابتدا درباره گیومرت (نخستین بشر آفریده اهوره مزدا) مطالبی گفته شده و سپس درباره چگونگی جانوران در این آیین نکاتی مطرح شده است.

بخش هشتم کتاب اختصاص به چگونگی گیاهان، گیاهان دارویی و نخستین پزشک و مطالبی از این قبیل اختصاص یافته است. جانوران آفریده اهریمن در بخش نهم بررسی شده است. فروهر و نمادهای مادی امشاسپندان بر سر سفره نوروز در بخش دهم بیان شده و بخش پایانی کتاب به آفریدگان اهورایی اختصاص یافته است.

این کتاب در 210 صفحه از سوی انتشارات آرون به چاپ رسیده است.