کتاب جاماسپی (جلد سخت)

کتاب جاماسپی (جلد سخت)

گزارش پارسیگ (پهلوی) یادگار جاماسپ / جاماسپ‌نامه

بر پایه‌ی گزارش رهام اشه

بزگمهر لقمان

نیاز بود که روزی «جاماسپی» به پارسی درآيد و اینک این نیاز برآورده شده است: «جاماسپی» (گزارشِ پارسیگِ (پهلویِ) یادگارِ جاماسپ/ جاماسپ‌نامه)، یادگاری بازمانده از هزاره‌ها، با گردانش و گزارشِ «بزرگمهر لقمان»، برایِ نخستین بار، از سویِ شورآفرین، چاپ شد.
بزرگمهر لقمان، خود، در این‌باره نوشته است: «جاماسپی (یا «یادگارِ جاماسپ»، یا «جاماسپ‌نامه») به دیروز و امروز و فردای ایران پردازد، و گذشته و کنون و آینده‌ی آریاییان را برنماید.
جاماسپی از خون گذشته تا به ما رسیده است، چه دانیم که شاه عباس به بهانه‌ی جاماسپ‌نامه دست‌نبشت‌هایی پرشمار از اوستایی و پارسیگ نابود کرد. «منوچهر سیاوخش»، ۲۲ سال پس از کشتارِ شاه عباس، ازبهرِ یافتن و نابودکردنِ جاماسپی، در نامه‌‌ای به «بُرزو کامدین» نوشته است: «در زمانِ … شاه عباس، آن قدر آزار و جفا و زيان به دستورانِ ايران رسيد که شرحِ آن به قلم و به زبان بيان نمی‌توان کرد و کار به جايی رسيد که دو نفر از مايان کشته و ضايع شدند و از جهتِ طلبِ کتاب‌های دين چند و نسخه‌ی چند که از جاماسپ‌نامه بود گرفتند و باز طلب‌جویِ زيادتی می‌کردند و نبود».
جاماسپی نمایانگرِ پاسخ‌های جاماسپِ بِدَخش به گشتاسپ‌شاه است و به ساختارِ کنونی‌اش به روزگارِ پس از ساسانیان باز‌گردد؛ هر چند پاره‌هایی از آن به روشنی از جاماسپیِ ساسانی رونویسی شده‌اند و پاره‌هایی دگر نیز به زمان‌هایی بس کهن‌تر و شاید به بُنِ گفتارِ جاماسپ (همان که «پیشگویی‌های گشتاسپ» (ΧρήσειςὙστάσπου) نیز برگرفته از آن بوده است) بازگردند، که گردآورنده یا گردآورندگانِ جاماسپی این پاره‌ها را با رخدادهای تازه‌ی برآمده از تازشِ تازیان سازگار کرده‌ است یا کرده‌اند.
بَونده‌ترین پژوهشی که بر جاماسپی انجام شده ازآنِ رَهامِ اشه است. به سالِ ۱۳۸۲ یزدگری (۲۰۱۳ ترسایی)، او بر پایه‌ی هر آن دست‌نبشتِ پارسیگ، پازند، پارسی‌پازند، پارسی و گجراتی که در دست‌اند، به همراهِ دست‌نبشت‌هایی چند که خود برایِ نخستین‌بار یافته بود، ویرایشی سنجشگرانه از جاماسپی به دست داد: بخش‌های پارسیگِ جاماسپی را که زِ دست رفته بودند بازسازی و همه‌ی جاماسپی را آوانویسی کرد و واژه‌هایی بسیار، واژه‌هایی که تا پیش از وی درست‌ خوانده یا اندریافته نشده بودند، برنمود و جاماسپی را به‌همراهِ پیشگفتار و پانوشت‌هایی روشنگرانه به انگلیسی گزارد. کارِ من نیز بر پایه‌ی کارِ اشه و به دنباله‌ی آن است و نیز دو دست‌نبشتِ پارسیگ و پارسی‌پازندی است که نخستین‌بار یافته‌ و شناسنده‌ام.
جاماسپی دربردارنده‌ی این ۱۹ فرگرد است:
۱. سرآغاز
۲. بنِ بی‌کران
۳. آفریدگانِ نخستین در مینو و گیتی
۴. نخستین پهلوانان و شهریاران و داد و رایِ ایشان
۵. شش سرزمینِ دیگر، مردمان و شهریارانشان، دادها و آیین‌هاشان
۶. البرز ‌و مردمانش
۷. کَنگ‌دژ، وَرِ جم‌گِرد، ایرانویج
۸. هندوان، چینستان، تازیان، ترکستان و بربرستان
۹. مردمانِ سیلان و آنان که در دریاها مانند
۱۰. سرزمینهای بَرچشمان، بَرگوشان، بِدستیان، دَوال‌پایان و سگ‌ساران
۱۱. سرزمین‌های مَزَندَران
۱۲. اندر آفرینشِ هرمزد مردمان را
۱۳. کُندایی و آگاهیِ جاماسپ، روانش پس از مرگ و راستگویی‌اش
۱۴. سوگِ گشتاسپ
۱۵. سالشماریِ شاهانِ ایرانیِ پس از گشتاسپ
۱۶. پیشگویی‌های جاماسپ
۱۷. سختی‌ها و رنج‌های هزاره‌ی زردشت
۱۸. نشانه‌های آمدنِ اُشیدر
۱۹. هزاره‌‌های اُشیدر و اُشیدرماه و سوشیانس
افزون بر پیشگفتار و آوانویسی و گزارش و گردانشِ جاماسپی، در پیوستِ جاماسپی «درباره‌ی رستاخیز و تنِ پسین»، «جاماسپ‌نامه‌ی سرودین» و «واژه‌نامه‌ی بسامدیِ جاماسپی» هم آمده است».
گفتنی است که «جاماسپی»، پس از «گویاییِ ارستو» از پاولِ پارسی (فیلسوفِ ایرانِ باستان)، «دیباچه‌ای بر فلسفه‌ی تاریخِ ایران» و «زبانِ پارسیگ (پهلوی): دستورِ زبان، واژه‌سازی و واج‌شناسی»، چهارمین نامه از گردآوردِ «خردنامگ» است.